Wizyta starszej pani

Tytuł: WIZYTA STARSZEJ PANI

Rok: 2002

Dane techniczne: Barwny. 87 min. Premiera: 07.10.2002

Opis: „Wizyta starszej pani” (1956), mimo że należy do wczesnych sztuk Friedricha Durrenmatta, uważana jest za najwybitniejsze dokonanie pisarza. Ten znakomicie skonstruowany dramat, nota bene nie wolny od czarnego humoru, stanowi wyjątkowo ostre i celne oskarżenie natury ludzkiej, pełnej przewrotności, obłudy i chciwości. W Polsce sztuka Durrenmatta była wielokrotnie z sukcesem wystawiana, także w Teatrze Telewizji. W pamięci widzów zapisał się zwłaszcza spektakl Jerzego Gruzy z 1971 roku. Choć inscenizacji zarzucano brak stylistycznej spójności, zachwyt wzbudziły kreacje aktorskie Barbary Krafftówny, Tadeusza Białoszczyńskiego, a zwłaszcza Henryka Borowskiego jako Illa. To głównie one zadecydowały o umieszczeniu przedstawienia w elitarnej Złotej Setce Teatru TV.
Pod względem aktorskim spektakl Waldemara Krzystka nie ustępuje swemu słynnemu poprzednikowi. Zupełnie inna jest jednak jego oprawa. Krzystek daleko odszedł od teatralnej umowności. Zrealizował swą „Wizytę…” w naturalnych plenerach i wnętrzach. Ich wygląd sugeruje, że akcja toczy się gdzieś we współczesnej Polsce, w jakimś zapyziałym miasteczku, gdzie bieda, bezrobocie i brak jakichkolwiek perspektyw to chleb powszedni. Dzięki takiemu zabiegowi arcydramat Durrenmatta zabrzmiał niezwykle świeżo i znajomo. W położonym gdzieś na głuchej prowincji miasteczku rośnie bezrobocie, zamierają produkcja i handel, mieszkańcy żyją w nędzy. Szans na poprawę sytuacji władze upatrują w wizycie Klary Zachanassian. Ta znana z ekstrawagancji miliarderka swe młode lata spędziła właśnie tutaj, a ostatnio publicznie wyraziła ochotę odwiedzenia rodzinnych stron. W komitecie powitalnym najważniejszą osobą (oprócz oczywiście Burmistrza) jest sklepikarz Ill, niegdyś ukochany Klary. To głównie na nim spoczywa zadanie nakłonienia bogaczki do finansowej pomocy miasteczku. Burmistrz, chcąc dodatkowo zmotywować Illa, sugeruje, że sklepikarz ma duże szanse zostać jego następcą. Początkowo wszystko układa się po myśli władz, a nawet jeszcze lepiej. Niedługo po przyjeździe pani Zachanassian deklaruje, że ofiaruje na rzecz miasteczka miliard: połowa na potrzeby osady, a połowa dla ludności. Euforia szybko jednak mija, kiedy Klara stawia jeden warunek, od którego zależy wypłata pieniędzy. Jest nim zabicie Illa. Klara ujawnia, że przed wielu laty miała z nim dziecko, którego się wyparł przed sądem przy pomocy przekupionych świadków. Przyszła pani Zachanassian musiała wyjechać z miasta. Będąc bez środków do życia, została prostytutką. Dziecko zmarło. Dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności wyszła za bogacza, a po jego śmierci jeszcze pomnożyła majątek męża. Długie lata spędzone w świecie interesów nauczyły ją, że wszystko można kupić. Nawet sprawiedliwość. Żądanie Klary początkowo bulwersuje mieszkańców. „Ta propozycja nam ubliża, żyjemy w Europie!” – oświadcza Burmistrz i odmawia. Wkrótce jednak zarówno on sam, jak i miejscowa ludność zaczyna kupować na kredyt drogie rzeczy. Ill coraz bardziej się boi. Zaszczuty szuka pomocy u Burmistrza, Księdza, na policji. Bezskutecznie. Nawet jego żona i dzieci bez skrupułów zaopatrują się w coraz bardziej luksusowe towary. [PAT]

Autor: Friedrich Durrenmatt
Przekład: Andrzej Wirth , Marcel Reich-Ranicki
Scenariusz: Waldemar Krzystek
Reżyseria: Waldemar Krzystek
Reżyser II: Jerzy Owczaczyk
Współpraca reżyserska: Jolanta Kowalska
Asystent reżysera: Monika Kowalska , Justyna Kopik-Nagłowska
Zdjęcia: Tomasz Dobrowolski
Operator kamery: Wojciech Kozłowski
Współpraca operatorska: Paweł Mroziewski , Janusz Kopiowski
Mistrz oświetlenia: Zbigniew Wróblewski
Współpraca oświetleniowa: Wiesław Horodyński , Robert Kuliś ,Janusz Węcławek
Scenografia: Tadeusz Kosarewicz
Dekoracja wnętrz: Barbara Drozdowska , Leszek Wilczyński ,Piotr Wilczyński
Kostiumy: Barbara Drozdowska , Magdalena Tesławska , Teresa Piwońska
Współpraca kostiumograficzna: Anna Weber , Paweł Grabarczyk
Muzyka: Zbigniew Karnecki
Wykonanie muzyki: Artur Lesicki (gitara), Orkiestra Dęta (pod batutą Ryszarda Migdalskiego)
Nagranie muzyki: Tomasz Zaborski (Studio Teatru Polskiego we Wrocławiu), Maciej Kwinta (Studio Teatru Polskiego we Wrocławiu)
Dźwięk: Artur Kuczkowski
Montaż: Marek Mulica
Charakteryzacja: Grażyna Dwornik
Transport: Krzysztof Sikora (nie występuje w czołówce)
Redaktor prowadzący: Ewa Millies-Lacroix
Kierownictwo produkcji: Rafał Widajewicz
Kierownictwo produkcji II: Wojciech Sadzik
Kierownictwo planu: Wojciech Sadzik
Sekretariat planu: Mirosława Sada
Produkcja wykonawcza: Skorpion Art
Producent wykonawczy: Paweł Rakowski
Produkcja: Telewizja Polska – Agencja Filmowa (Program 1 TVP S.A. dla Teatru Telewizji)
Obsada aktorska: Krystyna Janda (Klara Zachanassian), Jerzy Stuhr (Alfred Ill), Marian Opania (Burmistrz), Krzysztof Dracz(Nauczyciel), Zygmunt Bielawski (Ochmistrz Boby), Witold Dębicki(Proboszcz), Zbigniew Lesień (Policjant), Edwin Petrykat (Lekarz),Teresa Sawicka (Żona Illa), Joanna Pierzak (Otylia, córka Illa),Łukasz Pawłowski (Karol, syn Illa), Henryk Niebudek (Obywatel Pierwszy – Hofbauer), Ryszard Kotys (Obywatel II – Helms),Zdzisław Kuźniar (Obywatel Trzeci), Adam Kamień (Obywatel Czwarty – Malarz), Ferdynand Matysik (Ślepiec I – Koby), Zbigniew Górski (Ślepiec II – Loby), Mariusz Drężek (Roby), Eryk Lubos(Toby), Tadeusz Wnuk (KIerownik Pociągu), Miłogost Reczek(Sprawozdawca Telewizyjny), Maciej Tomaszewski (Mąż VII – Moby), Małgorzata Kałuzińska (Kobieta Pierwsza), Elżbieta Wróblewska (Kobieta Druga), Robert Wrzosek (Gimnastyk), Michał Taran , Wojciech Mecwaldowski , Maciej Brzoska , Andrzej Chandoha , Konrad Piotrowski , Dominik Matwiejczyk , Dawid Ankowiak , Rafał Kosiński , Marek Jaszkowski , Barbara Lach ,Anna Pudłowska , Janina Matysiak , Iwona Kozub , Teresa Sobala, Danuta Suchwałko

Utwór muzyczny: IX SYMFONIA – finał
Muzyka: Ludwig van Beethoven
Wykonanie utworu: Chór przy Szkole Podstawowej w Chełmsku Śląskim, ZGODA – zespół
Dyrygent: Damian Skorupiński

Piosenka: HOUSE OF THE RISING SUN
Wykorzystano motyw utworu.

Janda, jakiej nie znacie
29-04-2009

To bez wątpienia najbardziej znana sztuka Friedricha Dürrenmatta. Spektakl Waldemara Krzystka przekonuje, że nic nie straciła ze swej aktualności. Bo jak pisał Jan Kott – w każdej epoce znajdą się ludzie, z którymi można zrobić wszystko i to za niewielkie pieniądze

Przystaną na zbiorowe morderstwo, a kiedy już będą je mieli za sobą – samych siebie przekonają, że zrobili to w imię sprawiedliwości i ideałów”. Przedstawienie powstałe w 2002 roku odarte jest z teatralności i ogląda się je niemal jak współczesny film. Zgodnie z tradycją teatralną w postać tytułowej bohaterki – bezwzględnej Klary Zachanassian – wcielały się najczęściej dojrzałe aktorki. Waldemar Krzystek postąpił inaczej i odniósł sukces. Krystynie Jandzie w 2002 roku do sześćdziesiątki było jeszcze daleko, ale kiedy jej bohaterka pojawia się na ekranie, widzowie nie mają wątpliwości – takie jak ona rządzą światem.

Krytycy nazywali Dürrenmatta wielkim moralizatorem XX wieku. On sam zaś mówił, że przede wszystkim chce w swej twórczości ukazywać problemy nurtujące człowieka z dystansu, bez zaangażowania, które mogłoby wyglądać na moralną krucjatę. Był świadomy ogromu zła panującego na świecie. Zła, które – jak uważał – nie da się naprawić, co nie znaczy, że można być wobec niego obojętnym. Chciał je bezkompromisowo obnażać, a najwłaściwszymi do tego gatunkami literackimi były dla niego groteska, parodia i farsa.

Powstała w 1956 roku „Wizyta starszej pani”, mimo że należy do jego wczesnych sztuk, uważana jest za najwybitniejsze dokonanie pisarza. Ten znakomicie skonstruowany dramat, niewolny od czarnego humoru, stanowi wyjątkowo ostre i celne oskarżenie natury ludzkiej, pełnej przewrotności, obłudy i chciwości. Do małego miasteczka przybywa miliarderka, która chce finansowo wspomóc miejscową społeczność. Pod jednym warunkiem, jak się okazuje, wcale nie tak trudnym do spełnienia, jak się początkowo mieszkańcom wydawało…

W Polsce utwór Dürrenmatta był wielokrotnie z sukcesem wystawiany, także w Teatrze Telewizji. W pamięci widzów zapisał się zwłaszcza spektakl Jerzego Gruzy z 1971 roku. Zachwyt wzbudziła niezwykła kreacja Barbary Krafftówny. To ona sprawiła, że przedstawienie trafiło do elitarnej Złotej Setki Teatru TV. Krafftówna, obok Jandy, była najmłodszą polską Klarą Zachanassian.

A postać tę mają w swoim dorobku silne osobowości sceniczne. W 1958 roku w Krakowie wystąpiła w tej roli Lidia Zamkow, charyzmatyczna reżyserka teatralna, a w warszawskim Teatrze Dramatycznym, który dzięki reżyserowi Ludwikowi Rene stał się na wiele lat „domem Dürrenmatta” – Wanda Łuczycka. Potem Klarą były m.in. Sława Kwaśniewska, Halina Gryglaszewska, Maja Komorowska, Nina Andrycz, Halina Winiarska i Emilia Krakowska.

– W jednej z pierwszych scen, które zagrałam – mówi Krystyna Janda – moja bohaterka wypowiada takie zdanie: „Człowieczeństwo, moi panowie, jest podporządkowane giełdzie. Jeśli ktoś rozporządza takim kapitałem jak mój, stać go na stworzenie własnego porządku świata…”. Straszne – dodaje aktorka. – Ale i dziś niezwykle aktualne. Jak grać bogatych? Wolno! Ludzie naprawdę bogaci już nigdzie się nie śpieszą.

Spektakl Waldemara Krzystka kręcono w Chełmsku Śląskim, niedaleko granicy z Czechami. Reżyserowi zależało na tym, by osadzić tę opowieść w miasteczku, które kiedyś przeżywało okres świetności, a dziś jest w kompletnej ruinie. Oprócz Jandy świetnie zagrali m.in. Teresa Sawicka, Jerzy Stuhr, Witold Dębicki i Krzysztof Dracz. Scenografem spektaklu jest Tadeusz Kosarewicz. Muzykę napisał Zbigniew Karnecki.

Wizyta starszej pani
20.20 TVP 1 poniedziałek

Jan Bończa-Szabłowski
Rzeczpospolita