Lalek

Tytuł: LALEK

Rok: 1999

Dane techniczne: 65 min.

Opis: Miasteczko moje/miasteczko/samo się toczy/nikt go nie nakręca/od piania świtu/aż do piania śmierci” – głosi wiersz Poety, „od lat zakochanego w tych stronach, i to nie bez wzajemności”. Ten fragment groteskowej grafomanii mógłby być mottem „Lalka”, krótkiej sztuki opublikowanej przez Zbigniewa Herberta w 1961 roku. Jej treścią jest małomiasteczkowa tragedia, podzielona przez autora na trzy części (Opis, Stodoła, Ubieranie do snu). Pierwszą wypełnia wielogłosowa (Reporter, Babka, Poeta, Listonosz itp.) charakterystyka na poły wiejskiej, na poły miejskiej osady, w której rozgrywa się dramat. W drugiej akcja przenosi się do lokalnej mordowni o swojskiej nazwie „Stodoła”, gdzie odbywa się zbiorowe pijaństwo. Młody chłopak imieniem Lalek czeka na Lodzię, w której jest zakochany. Niestety, dziewczyna z nie do końca jasnych przyczyn spóźnia się. Do knajpy przybywa za to Żuk, brat Lalka. Chce przekazać krewnemu wiadomość o grożącym mu niebezpieczeństwie. Zatrzymany przy jednym ze stolików nie potrafi wykręcić się od następujących po sobie szybko kolejek i toastów. Tymczasem do Lalka podchodzi nieznany mężczyzna i prosi go na stronę. Część ostatnią wypełnia lakoniczny zapis tego, co wydarzyło się po nieszczęściu, które dotknęło tytułowego bohatera. Sztuka Herberta opowiada historię pozornie banalną. Kilka ciekawszych można by znaleźć w wysokonakładowej bulwarowej popołudniówce. Intryguje natomiast sposób, w jaki autor „Pana Cogito” przedstawia dramat Lalka. Dopiero pod koniec sztuki wychodzi on na pierwszy plan. Wstrząsa miasteczkiem, lecz trudno oprzeć się wrażeniu, że tylko na chwilę. Minie parę dni i wszystko wróci do normy. W sądzie będą kłócić się o krowę; na rynku, pośród „brązowych kałuż końskiego moczu” liczyć pieniądze i badać rozmiary kurzych jaj; raz na rok referent od „zagadnień kulturalno – oświatowych” zorganizuje odczyt jakiegoś „autora z Warszawy”; a miejscowi chłopi, robotnicy i inteligencja pracująca po ciężkim, znojnym dniu, pójdą zapić smutki w „Stodole”. Herbertowski portret polskiej prowincji jest mroczny i zaprawiony gorzką ironią. Autor kwestionuje naiwną wiarę w postęp, propagowaną latami przez komunistyczne władze. Szydzi z rzekomej poezjotwórczej aury sielskich krajobrazów i stereotypu błogiego życia w malowniczych miasteczkach, zatopionych wśród jezior i lasów. Życie bohaterów „Lalka” poraża beznadzieją i nijakością. Nie ma tu miejsca nie tylko na artystyczne wzloty i górnolotne hasła, ale nawet na głębsze uczucia. Lalek, wbrew tytułowi, nie jest głównym bohaterem sztuki. W rzeczywistości funkcję tę pełni cała lokalna zbiorowość. On zaś staje się jedynie symbolem jej losu. Jako jedyny z bohaterów ma szansę uszlachetnić swą egzystencję. Niestety, miłość, którą obdarza Lodzię, sprowadza nań nieszczęście. Dla ludzi wegetujących w małych miasteczkach nie ma nadziei. Dlatego tak groteskowo, wręcz fałszywie brzmią w sztuce Herberta lekcje francuskiego, muzyka Chopina i fragmenty literatury nadawane przez radio. Znacznie bliższy prawdy jest Poeta i jego wiersze – potworki, nieudolnie naśladujące frazę Różewicza: „Jedyny pomnik/który tu ocalał/stoicka koza/w samym środku rynku”. [PAT]

Autor: Zbigniew Herbert
Reżyseria: Zbigniew Zapasiewicz
Zdjęcia: Bogdan Stachurski
Scenografia: Dorota Kołodyńska
Współpraca dźwiękowa: Adam Padamczyk
Obsada aktorska: Zbigniew Zapasiewicz (Poeta), Olaf Lubaszenko (Lalek), Danuta Szaflarska(Babka), Krystyna Janda (Matka), Ewa Konstancja Bułhak (Lodzia), Maria Peszek (Mania), Monika Krzywkowska (Marysia – Jadzia), Katarzyna Herman (Hela), Marcin Czarnik (Kolega Lalka), Łukasz Simlat (Kolega Lalka), Mieczysław Morański (Kolega Lalka), Gustaw Lutkiewicz (Kierownik), Tomasz Zaliwski (Listonosz), Andrzej Mastalerz (Referent), Jerzy Łapiński (Rybak), Janusz Michałowski(Rybak), Bronisław Surmiak (Barański), Adam Krawczuk (Żuk), Ryszard Jabłoński (Posługacz), Jan Jurewicz (Obcy), Sergiusz Żymełka (Dziecko), Krzysztof Usakiewicz (Dziecko), Adam Bieniakowski(Dziecko), Krzysztof Kołbasiuk (Lektor), Mirosław Utta (Lektor), Marcin Sosnowski (Reporter)